Giáo lý của đạo Phật hướng đến mục đích giải thoát và giác ngộ, xuất ly thế gian. Tuy nhiên, giáo lý ấy luôn đặt trên nền tảng nhân bản, hướng đến con người và nhằm giúp cho con người có được hạnh phúc trong cuộc sống, cho nên những lời dạy của đức Phật không xa rời thực tiễn, không phản lại hiện thực của xã hội.
Hơn nữa, tín đồ theo đạo Phật phần lớn là những người Phật tử tại gia, hàng ngũ xuất gia chỉ chiếm một số lượng rất nhỏ. Chính vì vậy, đức Phật đã dạy những vấn đề về hôn nhân, gia đình, và nêu lên những quan điểm của Ngài về vấn đề ấy để giúp cho các Phật tử sống theo chánh pháp nhưng vẫn có được hạnh phúc trong đời sống gia đình.
Có thể nói rằng, bản chất của tình yêu và hôn nhân không có gì xấu. Tình yêu và hôn nhân là chuyện thường tình của con người, nó trở nên tốt đẹp hay không tốt đẹp là hoàn toàn tuỳ thuộc vào người tạo dựng nó. Ðức Phật không hề bác bỏ vấn đề nam nữ yêu nhau, nhưng Ngài dạy từ lúc yêu thương đến lúc chung sống với nhau thì phải phù hợp với các chuẩn mực đạo đức của xã hội, phải hợp với đạo lý làm người. Người nam và người nữ sống bên nhau phải có hạnh phúc.
Trong kinh Đại Bảo Tích đức Phật đã nhận định rằng: “Nếu một người đàn ông có thể tìm được một người vợ, người phụ nữ thích hợp và hiểu biết; người phụ nữ có thể tìm được một người đàn ông thích hợp và hiểu biết, cả hai thực sự may mắn”.
Như vậy là đức Phật đã không bác bỏ vấn đề hôn nhân gia đình mà còn đề xướng hôn nhân dựa trên sự tìm hiểu lẫn nhau, hiểu biết về nhau giữa nam và nữ, sự phù hợp lẫn nhau giữa hai người rồi mới đi tới hôn nhân chứ không phải là hôn nhân do sự ép buộc hoặc là vì những lý do không chính đáng. Nếu hai người không phù hợp với nhau mà vẫn phải chung sống với nhau thì như vậy là không may mắn cho họ, họ sẽ rất khó có được hạnh phúc trong đời sống hôn nhân của mình.
Hai người thương yêu nhau và tiến đến hôn nhân là một nhân duyên lớn. Hôn nhân này hạnh phúc hay khổ đau là phụ thuộc vào phẩm chất đạo đức, nhân cách của đôi vợ chồng. Trong đời sống hôn nhân có rất nhiều vấn đề nảy sinh, có lắm chuyện phũ phàng, nằm ngoài dự tính của con người, nếu như hai người đã trang bị sẵn sàng những đức tính bao dung, cần mẫn, chân thành, nhẫn nại và khiêm tốn, thương yêu và tôn trọng lẫn nhau, có trách nhiệm về đời sống của nhau thì chắc chắn cuộc hôn nhân của hai người sẽ mãi mãi hạnh phúc.
Ngày nay có không ít những đôi vợ chồng sống với nhau không mấy hạnh phúc, và cũng đã có những đôi vợ chồng phải đi đến việc ly hôn. Đấy là một thực trạng đáng buồn, đáng được lưu tâm trong đời sống xã hội. Nếu như cuộc hôn nhân của cha mẹ bị đau khổ và bất hạnh thì không chỉ tội nghiệp cho chính bản thân họ mà còn tội nghiệp cho các con của họ nữa. Đây là một trong những vấn nạn và trở thành gánh nặng của xã hội.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến những bất hạnh trong đời sống hôn nhân. Có những cuộc hôn nhân mà hai người chưa thực sự hiểu biết về nhau, có thể là do sự gán ép của cha mẹ hai bên, cũng có thể là do chính bản thân hai người không làm chủ được hành vi của mình, trong một phút nông nỗi đã để lại hậu quả đáng tiếc nên buộc phải kết hôn với nhau.
Có những cuộc hôn nhân mà hai người không thực sự yêu nhau, một trong hai người đến với người kia với ý đồ lợi dụng người kia, khi người kia không còn giá trị lợi dụng nữa thì tình cảm và sự quan tâm chăm sóc cũng dần dần mất theo. Như thế thì làm sao có được hạnh phúc?
Và cũng có những người thật sự thương yêu nhau, đến với nhau bằng cả tấm chân tình, tuy nhiên trong đời sống hôn nhân của họ, do nhân cách đạo đức chưa được hoàn thiện, người này lại không biết cảm thông, chia sẻ với người kia, không biết tự hạ mình,… dẫn đến sự bất hòa trong gia đình.
Có những cuộc hôn nhân thì nguyên nhân dẫn đến mất hạnh phúc là do sự ham thích cái mới, tìm cầu cái mới, không giữ đúng bổn phận và khuôn phép của mình, không chung thủy với nhau. Đối với vấn đề này, trong kinh Đảnh Lễ Sáu Phương (còn gọi là Kinh Giáo Thọ Thi-Ca-La-Việt, Trường Bộ Kinh), đức Phật có dạy: “Nếu một người đàn ông có vợ mà đi đến với một người phụ nữ khác ngoài hôn thú thì điều này có thể là nguyên nhân về sự sa sút của anh ta và chắc chắn anh ta sẽ phải đối mặt với nhiều vấn đề khác cùng với những phiền toái”. Đối với người phụ nữ cũng tương tự như vậy.
Ở đây chúng ta không thấy đức Phật trực tiếp phản bác hay lên án vấn đề một người đàn ông có nhiều vợ. Có lẽ là do xã hội Ấn Độ thời bấy giờ cho phép người đàn ông có thể có nhiều vợ chăng? Nhưng đức Phật đã chỉ cho chúng ta thấy được tác hại cùng với những rắc rối của sự không chung thủy, đồng thời không tán thán vấn đề này, điều này được thể hiện rõ qua đoạn kệ sau trong kinh Đảnh Lễ Sáu Phương:
“Sát sanh và trộm cắp
Nói láo, lấy vợ người
Kẻ trí không tán thán
Những hạnh nghiệp như vậy”
Bên cạnh đó cũng có những cuộc hôn nhân không hạnh phúc là do vấn đề kinh tế. Có thể là do đôi vợ chồng đó không có năng lực làm kinh tế, khiến cho đời sống gia đình gặp nhiều khó khăn, thiếu thốn, cũng có thể là do người phụ nữ trong gia đình không biết cách quản lý tài chính, không biết hạch toán chi tiêu.
Một khi đời sống kinh tế gặp nhiều khó khăn thì thường làm cho người ta trở nên khó tính, trở nên cau có, dễ dẫn đến bất hòa, khiến cho cuộc sống gia đình không được hạnh phúc. Châm ngôn có câu: “Khi sự nghèo khó gõ cửa nhà bạn thì tình yêu đội nón ra đi”. Nói như thế không có nghĩa là người giàu sang mới có hạnh phúc, chưa hẳn như thế. Cũng có không ít người phải rơi nước mắt khổ đau trên cả đống tiền của. Tuy nhiên, để có được một cuộc sống hạnh phúc thì điều kiện vật chất phải được đảm bảo.
Hiện nay trên khắp thế giới đang dấy lên phong trào đòi nam nữ bình quyền, bình đẳng nam nữ, điều này là hoàn toàn phù hợp. Song, mỗi giới có một đặc tính riêng, một khả năng riêng, có một thiên chức riêng nên không thể hiểu sự bình quyền, bình đẳng là nữ giới phải hoàn toàn giống như nam giới được.
Bình quyền và bình đẳng chỉ có thể hiểu theo một khía cạnh, một góc độ nào đấy mà thôi. Thánh Gandhi đã từng nhận xét rằng: “Tôi tin tưởng vào sự giáo dục đúng đắn của người phụ nữ. Nhưng tôi thật sự tin rằng người phụ nữ sẽ không đóng góp cho xã hội bằng cách rập khuôn hoặc chạy đua cùng nam giới. Cô ta có thể chạy đua, nhưng cô ta sẽ không vươn tới những hoài bão lớn lao của mình. Cô ta có khả năng bằng một người nam bắt chước. Cô ta phải là phần bổ sung của người đàn ông”.
Do hiểu một cách máy móc đối với vấn đề bình quyền, bình đẳng về giới nên một số người phụ nữ đã xem thường bổn phận chăm lo cho chồng, cho con, bỏ bê công việc nhà, xem những công việc ấy là những công việc thấp kém, cột chặt người phụ nữ. Họ mãi lo những công việc làm ăn, tham gia vào các hoạt động ngoài xã hội. Tham gia vào công tác xã hội, lo làm kinh tế thì không có gì sai trái.
Tuy nhiên, thiên chức của người phụ nữ là chăm lo cho đời sống gia đình, quan tâm giáo dục con cái, thương yêu và chăm lo cho chồng, cho con thì không thể bỏ được. Họ mãi lo đòi quyền bình đẳng, tìm hạnh phúc trong sự bình đẳng giới theo cách nghĩ của họ mà quên rằng, chăm lo cho chồng, cho con cũng là một niềm hạnh phúc lớn, là một bổn phận hết sức thiêng liêng của người phụ nữ.
Cho dù họ có được bình đẳng giống như nam giới, làm được những công việc như nam giới làm, nhưng thử hỏi làm sao họ có được hạnh phúc khi chồng con không muốn trở về nhà, không tìm được không gian ấm cúng trong gia đình, trong những bữa cơn thân mật, trong những giờ tâm sự thân thiết?
Chăm sóc và giáo dục con cái là bổn phận của cha mẹ, trong đó người mẹ đóng vai trò quan trọng. Sự thành đạt cũng như đức hạnh của con là một nhân tố quan trọng góp phần làm cho gia đình hạnh phúc. Nếu con cái hư hỏng, không ra gì thì gia đình không thể nào có được hạnh phúc.
Ngược lại với xu hướng trên là xu hướng cam chịu và lệ thuộc của người phụ nữ. Có một số người phụ nữ tự cho mình là một thứ vật dụng trong tay người đàn ông, sống chỉ để làm vừa lòng người đàn ông. Theo chiều hướng này thì cuộc hôn nhân cũng không thể có được hạnh phúc đích thực, có chăng chỉ là sự gượng ép, sự cam chịu.
Chìa khóa để khắc phục vấn đề này không phải nằm trong tay người đàn ông mà nó nằm trong tay của người phụ nữ. Người phụ nữ phải thay đổi từ trong nếp nghĩ của mình, phải dừng ngay ý nghĩ rằng, mình là một đồ vật được dùng để làm thỏa mãn lòng ham muốn của người nam, để phục vụ cho người đàn ông. Và phải sửa đổi từ cách đi đứng, nói năng cho đến cả cách trang điểm. Phải làm cho nét đẹp của mình được bộc lộ một cách kín đáo mà lại duyên dáng chứ không lộ liễu, không trở thành biểu tượng của tình dục, không khêu gợi tình dục.
Nếu mình làm việc gì cũng nhắm đến mục đích thu hút sự chú ý của người đàn ông, chinh phục người đàn ông bằng sức lôi cuốn của thân thể mình thì vô tình người phụ nữ đã tự hạ thấp mình, tự tạo nên hố sâu để vùi dập mình.
Nhận thấy rõ thực trạng của đời sống hôn nhân, biết rõ tâm tánh của con người, đức Phật đã có những lời dạy rất chí tình, chí lý để giúp cho mọi người có được một cuộc sống hôn nhân hạnh phúc.
Trong Kinh Tăng Chi Bộ, nhân một vi gia chủ có một người con gái sắp được gả về nhà chồng, người gia chủ ấy thỉnh đức Phật ban cho con gái của mình một vài lời khuyên và đức Phật đã khuyên rằng: “Cô dâu mới về nhà chồng có thể gặp những khó khăn, vì thế nàng dâu phải tuân thủ những nguyên tắc sống trong gia đình nhà chồng, phải kính trọng bố mẹ chồng, phục vụ bố mẹ chồng một cách chu đáo như là bố mẹ ruột của mình, phải tôn trọng và kính mến những người thân và bạn hữu bên nhà chồng, như vậy là cô dâu mới đã tạo nên một bầu không khí an vui và hòa hợp trong gia đình chồng. Đồng thời cần phải tìm hiểu những bản tánh của chồng, biết rõ những hành động, tính khí của chồng và cộng sự với chồng ở mọi lúc mọi nơi trong nhà mới của chồng. Phải lịch sự, tử tế và biết những thu nhập của chồng, quản lý chi tiêu một cách hợp lý”.
Đọc qua những lời khuyên này, chúng ta cảm thấy đức Phật vô cùng siêu việt, dù đấy là những lời nói đã được nói ra cách đây mấy nghìn năm, mà cho đến nay và có lẽ là mãi mãi về sau vẫn còn nguyên giá trị cho những người con gái lúc chuẩn bị về nhà chồng. Thực hiện theo những lời khuyên ấy thì chắc chắn người con gái tránh được những lỗi lầm đáng tiếc có thể xảy ra và tạo được thiện cảm đối với gia đình chồng, giúp cho người con gái cảm thấy hạnh phúc hơn.
Đối với đời sống vợ chồng, đức Phật đã nói rõ về vị trí, vai trò của người chồng và người vợ trong gia đình. Theo đức Phật, người chồng là người chủ, là trụ cột trong gia đình để cho vợ và con nương tựa, người chồng là tấm gương sáng soi khắp những nỗi lòng uẩn khúc của vợ. Người chồng phải luôn luôn biết thương yêu, đối xử công bằng, đứng đắn và chăm chỉ để kiến lập gia đình, hầu đem lại sự kính thuận và tinh tấn của người vợ. Ảnh hưởng của người chồng đối với người vợ, đối với công việc trong gia đình không phải là nhỏ.
Đối với người vợ, trong gia đình họ là người đem nguồn sống nhân từ, bác ái đượm nhuần khắp cõi lòng và thân thể con cái, là giọt nước cam lồ để an ủi những nỗi lòng lo lắng cho chồng, là tấm gương sách tiến chí khí cho chồng đạt tới sự vẻ vang trên trường đời. Ảnh hưởng, giá trị của người vợ đối với gia đình, xã hội không phải là một sự quá thấp kém như nhiều người lầm tưởng, nếu là người vợ hiểu biết và thực hiện đúng nghĩa vụ của mình.
Để cho đời sống hôn nhân được hạnh phúc thì cả người vợ và người chồng đều phải thực hiện nghiêm túc những bổn phận và trách nhiệm của mình, giữ được mối tương hệ tốt đẹp với nhau.
Trong kinh Đảnh Lễ Sáu Phương đức Phật đã dạy: Chồng đối với vợ thì phải thương yêu vợ, chung thủy với vợ, săn sóc đời sống vật chất cho vợ, trao cho vợ quyền quản lý những công việc trong gia đình, kính trọng gia đình vợ; Còn vợ đối với chồng thì phải thương kính chồng, chung thủy với chồng, quản lý gia đình tốt, siêng năng làm việc, đối đãi thân thiện với gia đình chồng và bạn bè của chồng.
Đấy là những phép ứng xử rất hợp tình hợp lý, là nếp sống đạo đức lành mạnh, là nhân tố tạo nên hạnh phúc trong đời sống hôn nhân gia đình.
Một trong những nguyên nhân chính của sự bất hòa trong hôn nhân là sự nghi ngờ và mất lòng tin ở nhau. Để cho gia đình thực sự hòa hợp, thực sự là mái ấm hạnh phúc thì cả người chồng lẫn người vợ phải tỏ bày sự tin tưởng lẫn nhau và cố gắng không có những điều bí mật giữa hai người. Những điều giấu kín thường tạo nên sự nghi ngờ, nghi ngờ dẫn đến ghen tuông, ghen tuông tạo nên hờn giận, hờn giận tạo nên hận thù và hận thù có thể dẫn đến sự chia lìa, làm khổ nhau và thậm chí là tàn hại lẫn nhau.
Nếu một cặp vợ chồng có thể chia sẻ nỗi đau khổ và niềm vui trong đời sống hàng ngày cho nhau thì họ có thể tiếp thêm sức sống cho nhau, đem đến hạnh phúc cho nhau và giảm thiểu tối đa những lời than vãn, trách móc. Những vấn đề được đem ra bàn thảo với nhau sẽ mang lại cho họ niềm tin để sống cùng nhau trong sự hiểu biết và thương yêu nhau.
Vợ chồng cần có sự thoải mái với nhau khi đương đầu với những vấn đề và những khó khăn trong cuộc sống. Những cảm giác bất an và dao động sẽ biến mất và cuộc sống sẽ càng có ý nghĩa hơn, hạnh phúc, thú vị hơn nếu như cả vợ và chồng đều sẵn lòng chia sẻ gánh nặng của kẻ nhau.
Vấn đề giáo dục con cái cũng góp phần không nhỏ trong việc tạo dựng hạnh phúc cho gia đình. Gia đình là tế bào của xã hội, là trường học đầu tiên của mỗi người. Cha mẹ là những người thầy đầu tiên của con cái. Trong đó vai trò của người mẹ là quan trọng hơn cả. Bổn phận người mẹ là yêu thương, chăm sóc và bảo vệ con cái với bất cứ giá nào. Cha mẹ có trách nhiệm nuôi nấng và mang lại sự tốt lành cho con cái. Nếu đứa con lớn lên trở thành một công dân khỏe mạnh và hữu ích, đó là kết quả của những nỗ lực của cha mẹ. Nếu đứa con lớn lên trở thành một kẻ phạm pháp, bố mẹ chắc hẳn phải chịu phần lớn trách nhiệm.
Cũng trong kinh Đảnh Lễ Sáu Phương, khi nói về bổn phận của cha mẹ đối với con cái, đức Phật đã dạy: “Cha mẹ phải có bổn phận khuyên bảo con cái tránh xa điều xấu, khuyên bảo con cái làm điều tốt, tạo cho con cái một nền giáo dục tốt, tạo điều kiện cho chúng lập gia đình với những người phù hợp, và trao tài sản thừa kế cho chúng vào thời điểm thích hợp”.
Qua những bổn phận này chúng ta thấy được phương pháp giáo dục, chăm sóc toàn diện của cha mẹ đối với con cái mà đức Phật đã dạy. Cha mẹ không chỉ chăm lo cho con về phương diện vật chất mà cả phương diện tinh thần, nhân cách đạo đức của con nữa. Chỉ có sự chăm sóc và giáo dục toàn diện như thế mới mong giúp con trở thành những người con ngoan, trò giỏi, người công dân tốt, hữu ích cho xã hội.
Trong phương pháp giáo dục của mình, cha mẹ phải đem tất cả tình thương yêu của mình đối với con để giáo dục con. Tuy nhiên cha mẹ cũng không nên quá chiều chuộng con. Nên nhớ là thương yêu nhưng không chiều chuộng, thương yêu nhưng cũng cần phải có sự nghiêm khắc, kỷ luật trong quá trình giáo dục con. Một đứa trẻ mà bị thiếu tình thương yêu của cha mẹ, của những người thân thì chẳng khác gì cây xanh bị thiếu nước, không thể phát triển bình thường được. Vì thế, các bậc cha mẹ cần phải dành thời gian quan tâm, chăm sóc và giáo dục con cái để có được một mái ấm hạnh phúc.
Như vậy, để có được một đời sống hôn nhân hạnh phúc quả là không đơn giản. Mọi người cần phải chuẩn bị tâm thế cho mình trước khi bước vào đời sống hôn nhân. Bằng trí tuệ và lòng thương yêu, đức Phật đã chỉ dạy những vấn đề hết sức thiết thực và trọng yếu để tạo lập một cuộc sống hôn nhân hạnh phúc. Dù ở quốc độ nào hay thời đại nào đi nữa, những lời dạy của đức Phật về hôn nhân gia đình vẫn phù hợp và rất có giá trị.
Đời sống hôn nhân hạnh phúc hay khổ đau là hoàn toàn tùy thuộc ở mỗi người. Đức Phật đã không phản bác đời sống hôn nhân, ngược lại còn chỉ dạy phương cách để mọi người tìm được hạnh phúc trong đời sống hôn nhân của mình. Muốn xây dựng cuộc hôn nhân hạnh phúc thì không thể bỏ qua những lời dạy của đức Phật.
Những lời dạy về hôn nhân gia đình của đức Phật mang đậm tính nhân bản, hợp với các chuẩn mực đạo đức của xã hội, đúng theo đạo lý làm người, hướng mọi người đi theo con đường Chân – Thiện – Mỹ. Đấy là bài học chung cho tất cả mọi người chứ không riêng một nhóm người nào cả.
Chúng ta không nên để bức tường thành kiến, phân biệt chia cắt để rồi bỏ qua những bài học giá trị, bỏ qua cơ hội quý báu để có thể hoàn thiện bản thân, vun đắp cho hạnh phúc của cuộc sống. Đem tất cả năng lực và tâm hồn của mình để xây dựng gia đình, tạo lập cuộc hôn nhân hạnh phúc, đem đến hạnh phúc cho những người thân yêu của mình trong đời sống hàng ngày cũng có nghĩa là mình đã làm những việc tốt, mình đã tu tập.
Bạn đừng nghĩ rằng tu tập là phải làm những gì lớn lao, vĩ đại. Sống và hành động theo đúng đạo lý làm người, hợp với những chuẩn mực đạo đức trong xã hội, đem đến an vui và hạnh phúc cho mình và người tức là bạn đang tu tập, đang sống theo con đường hiền thiện đấy bạn ạ!
Quảng Trí
