Mỗi con người mỗi ý thức, mỗi ý thức mỗi một hành động, mỗi một hành động tạo nên hạnh phúc hay khổ đau. Hành tinh xanh thế giới này trong quỹ đạo thái dương hệ thuộc giải ngân hàn Milkyway hiện có hơn sáu tỉ người, tức có hơn sáu tỷ ý thức; ý thức nhiều như vậy cũng chỉ xen tạp khổ và vui. Nhiều hơn nữa, trong cả dãi ngân hà Milky Way có hơn mưòi tỉ ngôi sao, và nếu mỗi ngôi sao mặt trời đó, các hành tinh của nó đều có sinh vật thì cũng chừng ấy cái xen tạp hạnh phúc, khổ đau!
Suy đoán giả thuyết như vậy, căn cứ vào tâm cảnh con người hiện nay mà ra. Con người đã xuất hiện từ bao giờ? Điều này chưa khẳng định chinh xác, nhưng điều có thể quyết đoán chính xác là con ngưòi mãi mãi hơn thua tranh giành với nhau. Lịch sử đã để lại những tàn tích hư hoại, điều này không hoàn toàn do thiên tai, mà đa phần con người đã góp tay vào đó. Chiến tranh hai tiếng này chẳng thiếu ở một quốc gia nào; nhưng nếu có một quốc gia sống an phận thủ thường chẳng hơn thua hướng vọng tham cầu, như là Tây Tạng của nửa thế kỷ trước thì cũng chẳng thể nào tránh được nội chiến bên trong – trong những bộ tộc, những tông đồ, tông phái; và dù không đến nổi tàn phá để gọi là cuộc chiến, nhưng nó vẫn dằn vặt hơn thua, gây bao chướng ngại cho việc tầm chân hướng thiện.
Chung quy lại chẳng có được một đất nước nào toàn chứa người dân thiện; tuy nhiên con người chân thiện vẫn có mặt khắp nơi; tất nhiên một vài nước như Tây Tạng, Ấn Độ có thể được liệt vào nơi có nhiều người chân thiện.
Tìm hiểu việc tìm kiếm con người chân thiện hẳn đã không dễ, vì người thật thiện chẳng thể cho mình là thiện, người thiện lại sống trà trộn ở nhân gian. Nhưng ý thức thiện thì quá dễ tìm và có mặt khắp nơi. Khi ta khởi tâm vui, phát tâm muốn giúp người, tâm muốn hòa giải, đó là hướng thiện, ngược lại ta phải đi tìm, mà chẳng biết chính mình cũng là chân thiện.
Điều khiến cho ta chẳng thấy ta là chân thiện, vì ta chẳng ý thức nhiều về điều thiện. Một người đau khổ, vì thường cho mình bất hạnh và chỉ thấy người khác hạnh phúc; tất nhiên luôn xem người khác hạnh phúc là một điều tốt, để tự điềm tỉnh tâm mình không rơi vào đố kỵ, dèm pha; nhưng cũng phải tự xem mình hạnh phúc, cái hạnh phúc không ganh tỵ khi xem người khác hạnh phúc. Đây là hạnh phúc cao quý của người chân thiện.
Thế ra người chân thiện chỉ là những ý thức được thanh lọc và biểu lộ nơi chính mỗi con người. Và con người tự làm cho mình trở thành chân thiện chỉ là việc tu chỉnh lại ý thức của mình.
Xã hội, quốc gia, thế giới là những ý thức hướng thiện được kết tụ lại trên bình diện xây dựng hài hòa chung, trong mục đích chỉnh trang trật tự đời sống cho cộng đồng nhân loại. Tuy nhiên vì ý thức vốn phức tạp, lại mỗi mỗi người tự giữ lấy ý thức của mình, nên việc chịu phục tùng, chịu hòa giải, chịu nhường nhịn ôn hòa thật khó đồng tâm nhất trí; thành ra xã hội, thế giới chẳng thể tránh được ít nhiều sự lấn áp hơn thua, giành giựt, chiến tranh.
Một đơn vị gia đình chỉ có vài người, chỉ đôi ba ý thức, thế mà chẳng giữ được chân thiện vui hòa để người khác noi theo; khó hiểu hơn nữa vài ba người như vậy lại là người thân yêu của mình. Như thế đủ biết chỉ vì nguyên do mỗi người mỗi ý thức, ý thức ít hướng thiện. Nếu đồng tâm hướng về chân thiện, thì vài ba người nhưng chỉ có một, một tâm thương yêu tha thứ hướng đến chân thiện.
Tiếp theo cũng vậy, đồng tâm xiển dương điều thiện, xã hội, quốc gia sẽ tự giải quyết khó khăn một cách tốt đẹp trong sự hài hòa của đại đồng hướng thiện.
Vậy hành tinh xanh chúng ta bấy giờ toàn chứa những con người hướng thiện, những con người đó sẽ chẳng còn lo lắng sợ sệt một chiến tranh thứ ba, thứ tư làm đen tối quả địa cầu – và quả địa cầu sẽ có tuổi thọ dài thêm, dài đến lúc mà ý thức của con người trên hành tinh nầy chẳng còn quan tâm đến sự thọ mạng của chính nó. Ý thức đó sẽ vượt lên cao, vượt xa đối đãi thường tình để trở thành chân thức. Bấy giờ cả hình thể của hành tinh xanh sẽ biến thành chân thể, tính thể vô ngại như chân thức của chúng sanh chân thiện; hay nói cách khác thế giới đó sẽ lìa ngôn ngữ vọng tưởng phân biệt, lìa hình sắc phàm tình thế gian.
Suy tưởng như vậy có thể là lý tưởng, ấn tượng cảm xúc của một ý thức xen tạp mong cầu. Nhưng mong cầu này phần nào có thể làm được.
Nhìn lên bầu trời ban đêm, ta chứng kiến tận mắt muôn vàn ánh sáng nhấp nhô, của vô số thế giới; nhìn ra đại dương tuy chỉ vỏn vẹn trên hành tinh nhỏ của chúng ta, mà ta không thể ngờ được kỳ diệu làm sao, đó chỉ là vô số hạt nước kết thành. Nhìn về con người ta phải ngạc nhiên, chẳng ai giống ai, và ít ai chịu thua ai! Nhìn về ý tưởng (ý thức) ta phải kinh hoàng ngạc nhiên hơn nữa, vì tất cả những điều ta chứng kiến, suy nghĩ, ý thức đều tự ta làm chủ!
Vâng, ta đã tự làm chủ, nên mới quan sát thẩm đoán, suy định, phê bình, ghi nhận v.v… và chính ta làm chủ cho nên ta có quyền ý thức hướng thiện. Nhưng quan trọng nữa, dù sản phẩm ý thức đó có xảy ra hay không xảy ra, ta vẫn thấy chúng chỉ là phương tiện, để tự làm cho mình hạnh phúc hơn là khổ đau.
Bông hoa tự nó đẹp, hương hoa tự nó thơm, cuộc đời vốn vẫn ngần ấy ý thức xen tạp tạo thành; và mỗi chính ta vẫn là chính ta hiện thực, đang là, đang sống trong một thế giới của kết quả ý thức, quá khứ, hiện tại, vị lại. Nếu ta nhận chân ra sự thật của hoa, là quả trong quá khứ từ những hạt mầm có nguyên nhân, thì cái đẹp kia chẳng cần chi thắc mắc, nó chỉ là bình thường thôi; cũng như những gì ngược lại hình ảnh đẹp của bông hoa, tuyệt đối chẳng ra ngoài nguyên nhân quá khứ, hiện tại. Chừng ấy ta đã biết, phải làm sao tự mình hóa kiếp làm hạt mầm tươi đẹp cho đời sống vị lại, như bông hoa có nhân duyên của nó.
Thế thì mỗi người là mỗi ý thức, mỗi ý thức là mỗi hành động; mỗi hành động cuối cùng sẽ tìm về chân thiện hạnh phúc, để xây dựng thế giới vật chất này ngày càng tươi đẹp trong niềm vui chân thức.
Thích Phổ Huân