Trong chúng ta, phần đông ao ước được một lần đến Huế, để nhìn tận mặt, để nghe tận tai, Huế là ai, Huế là gì, Huế thơ mộng sâu lắng như thế nào, mà nói hoài nói mãi vẫn không hết. Viết về Huế là dịp để thể hiện mình, để cùng thơm, cùng thơ, cùng lãng mạn với Huế. Cũng giống như khi ta viết về một chút kỷ niệm với Bùi Giáng, Trịnh Công Sơn, bài viết dù không hay mấy nhưng khi đọc xong độc giả cũng mỉm cười chấp nhận, bởi vì ngay trong bài viết đã có bóng hình nhân ảnh của Bùi Giáng, của Trịnh Công Sơn.
Với tôi, Huế như người thân ruột thịt, ngày thọ giới cụ túc, tôi thọ giới tại Đại Giới Đàn chùa Báo Quốc, những năm tháng ốm đau nằm chữa bệnh ở nhà Cư Sĩ Lê Quý Ngưu - Trần thị Như Đức ở An Cựu, những năm tháng Huế thăng trầm tôi có đến - đến ăn Tết. Chứng kiến cảnh chùa Huế trong ba ngày Tết cắt một nải chuối rời ra, mỗi bàn đơm vài trái, đền đài lăng tẩm rêu phong, không mấy người lui tới. Huế đã dạy cho tôi bài học vô thường, bài học chịu đựng vươn lên từ trong gian khổ bão giông.
Huế nay đã thay da đổi thịt bằng con đường giữ gìn văn hoá ông cha, Huế trở thành thành phố cấp một, thành phố luôn tổ chức Festival, nơi giao lưu văn hoá đông tây. Huế luôn nhớ ơn đền ơn, đã xây đền Huyền Trân công chúa ở Núi Ngũ Phong, thôn Ngũ Tây, xã Thuỷ An, khói hương nghi ngút, bái vọng tháng ngày. Huế ơi biết nói sao cho vừa. Ngoài những ân tình kỷ niệm vừa mới nêu, trong tôi Huế còn có tiếng chuông chùa.
Năm 1980 tôi thọ giới tại Huế, một buổi sáng tôi cỡi xe đạp đi từ chùa Bảo Quốc về đàn Nam Giao, lúc đó khỏang 3 giờ 30 đến 04 giờ sáng, tiếng chuông chùa đây đó đồng loạt thỉnh lên, trong thành phố và ngoại vi Huế có hơn 100 ngôi chùa lớn nhỏ. Trên một trăm quả chuông mà ta quen gọi là Đại Hồng Chung (xin được viết tắt ĐHC) lớn nhỏ khác nhau, chuông xưa có, chuông mới đúc có, nên âm thanh khác nhau. Chuông Huế có một đặc điểm khác với chuông đúc ở địa phương khác, dù là chuông xưa hay chuông nay, đều âm trầm sâu lắng mang âm hưởng tính tình của người đúc, của cư dân địa phương.
Người nghệ nhân đúc chuông xứ Huế, hầu hết là Phật tử, mà đã là Phật tử thì luôn quý kính Tam Bảo, có tu có học với sự hướng dẫn của chư Tăng, nên cách đi đứng nói cười sinh hoạt của nghệ nhân phường đúc nói riêng và của cộng đồng Phật tử xứ Huế nói chung cũng tĩnh lặng, khoan thai, có chất Thiền. Bề ngoài là biểu hiện của nội tâm, tâm có Đạo, có ung dung, tĩnh tại thì khi hành nghề sản phẩm cũng tĩnh tại, nhu hoà, phẩm chất. Người nghệ nhân Phật tử luôn chú ý đến chất lượng chứ không phải số lượng. Do vậy tiếng chuông chùa Huế buổi sáng như một dàn hợp âm với nhiều cung bậc khác nhau.
Tiếng chuông chùa Từ Đàm vừa thỉnh lên, thì tiếp theo tiếng đại hồng chung chùa Báo Quốc, rồi nối nhau tiếng chuông chùa Linh Quang, Hiếu Quang, Hải Đức, Châu Lâm, Từ Hiếu, Bảo Lâm, Kim Tiên, Tường Vân… Những âm thanh trầm lắng u viễn kia cứ đan xen lại với nhau, khởi đầu thì khoan thai, chậm rải, càng về sau càng thúc dục như âm điệu kết thúc của bài Kinh Bát Nhã: “…Gate Gate Paragate Parasamgate Bodhi Svaha”.
Bởi chùa nào cũng có một đại hồng chung, nên triêu mộ chuông được thỉnh lên. Khi thỉnh chuông, chùa tự nhắc nhở chính mình phải luôn tỉnh thức, phải trên thì cầu Phật đạo, dưới phải đem giáo pháp từ bi yêu thương đến với mọi người, cầu cho quốc thái dân an, thế giới hoà bình, chúng sanh an lạc, kẻ âm siêu thoát người dương an lành. Và ngoài kia, ngoài không gian tĩnh lặng của nhà chùa, là cả một thế giới bao la trần luỵ, não phiền của cõi người ta, tiếng chuông là thông điệp kêu gọi chúng ta trở về với tính thiện có sẵn ở nơi mình, đưa thân và tâm chúng ta hợp nhất:
Nguyện tiếng chuông này vang pháp giới
Khắp nơi u tối mọi loài nghe
Siêu nhiên vượt thoát vòng sanh tử
Giác ngộ tâm tư một hướng về
Nghe chuông phiền não tan mây khói,
Ý lặng thân an miệng mỉm cười.
Hơi thở nương chuông về chánh niệm
Vườn tâm hoa tuệ nở xinh tươi.
Để có được tiếng chuông trầm ấm sâu lắng lan toả trong không gian bao la vô tận, thức tỉnh lòng người kia, người nghệ nhân phường đúc phải làm sao? Phải làm gì? Phải sống như thế nào để khi đúc ra có được tiếng chuông gọi là chuông Huế? Chúng ta thử tìm hiểu:
Đức Phật dạy Tâm và Vật không hai, Tâm và Cảnh nhất như, tương dung tương nhiếp lẫn nhau. Cụ Nguyễn Du cũng từng viết: “Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ”. Người nghệ nhân đúc chuông, ngoài tay nghề cha truyền con nối, phải lấy chữ Tâm làm đầu. Lỡ nhận Đại Hồng Chung trong lúc giá đồng hạ, đột biến giá đồng tăng, đành cam chịu. Không phải giá đồng tăng mà làm tắc trách trong công việc, hoặc pha đồng tạp nham, nếu vậy đại hồng chung sẽ không có tiếng. Các cơ sở đúc đại hồng chung ở phường đúc rất nhiều, có cơ sở làm không hết việc, cũng có cơ sở rất ít khách.
Qua tìm hiểu chúng tôi biết được, cơ sở nào mà người chủ biết tu tập, biết trân quý tiếng chuông xứ Huế, biết bảo lưu vốn quý của ông cha, cơ sở đó không đặt lợi nhuận lên hàng đầu, chỉ mong sao khi đại hồng chung đúc xong, có âm thanh thanh thoát trầm ấm, tiêu biểu được cho tiếng chuông xứ Huế. Muốn có tiếng đại hồng chung hay, người nghệ nhân luôn tưởng nhớ Phật, bởi Phật là người Giác Ngộ, là người tỉnh thức và tiếng chuông là tiếng tỉnh thức, kêu gọi mọi người quay về với sự tỉnh thức. Không để tâm đến sự ăn chay, ăn uống không kềm chế, trước ngày rót đồng mà ăn uống bù khú, say sưa.
Ngày hôm sau rót đồng tiếng đại hồng chung rất khó mà hay, mặc dù công thức pha đồng với thiết đúng tỷ lệ, lửa đốt lò với nhiệt độ chuẩn… Nơi chùa tôi đang ở còn giữ được một đại hồng chung khoảng 300 kg, đúc năm 1966 tại phường đúc Huế, âm thanh khi thỉnh lên tiếng trong và thanh, ngân vang rất lâu, tựa như trong đại hồng chung có vàng, từ lâu tôi cứ đinh ninh tiếng đại hồng chung hay là tuỳ thuộc số vàng bỏ vào khi đúc chuông nhiều hay ít. Vậy mà mới đây thôi, chùa chúng tôi được gia đình đạo hữu Trần Kỳ, pháp danh Nhật Bích. Cao Thị Phượng pháp danh Đồng Hoàng cúng dường cho chùa một quả đại hồng chung nặng 900 kg, chúng tôi có đến lò đúc của cụ Nguyễn Văn Sở pháp danh Nguyên Tại, ở thôn thượng 4, Thuỷ Xuân, Thành Phố Huế liên hệ đúc, qua vài lần trao đổi tìm hiểu cụ cho biết không phải bỏ nhiều vàng khi rót đồng là đại hồng chung là tiếng hay.
Vàng là vật quý trong đời sống, biểu thị đức tin của mình không gì bằng cúng dường vàng khi đúc chuông hay tạo tượng do vậy thập phương Phật tử thích cúng dường bằng cách này. Tiếng chuông hay là ở tỷ lệ pha chế giữa đồng tốt không tạp chất và thiết, cách làm khuôn không dày mỏng chênh lệch nhau, khi nấu đồng bằng mắt thường vẫn phải cảm nhận được nhiệt độ khi nấu, bằng trực quan, bằng kinh nghiệm nghề nghiệp Tổ truyền, và hơn hết vẫn là cái Tâm của người nghệ nhân thì tiếng chuông đại hồng chung sẽ hay.
Nhìn hình ảnh một cụ già 76 tuổi, mặc chiếc áo tràng lam bạc thếch, lúi húi cắm hoa, chưng trái cây trên bàn Phật, bàn Tổ nghề đồng, rồi tụng Kinh lạy Phật lạy Tổ trước ngày rót đồng đúc đại hồng chung, tôi đã hiểu được vì sao cơ sở cụ Nguyễn Văn Sở được các chùa trong nước, ngoài nước biết đến, tìm đến nhờ cụ đúc cho những quả đại hồng chung để kỷ niệm, thâm tâm các vị trụ trì, các vị phụ trách các cơ sở tự viện sợ cụ ra đi, những người thừa kế không còn được cái Tâm như cụ.
Mùa Vu Lan Phật lịch 2553
Thích Giác Tâm